Dnia 17 grudnia 2021 r. upłynął termin wdrożenia do prawodawstwa krajowego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
W związku z upływem zakreślonego terminu i celem wdrożenia ww. dyrektywy do krajowego porządku prawnego, w dniu 2 kwietnia 2024 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o ochronie sygnalistów, przedłożony przez Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. W dniu 17 kwietnia projekt ten został skierowany do Sejmu.
Bez zmian pozostał obowiązek wdrożenia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń przez podmioty należące do sektora prywatnego, które zatrudniają według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku, minimum 50 osób w przeliczeniu na pełne etaty, przy czym w tej liczbie uwzględnia się również osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, niezależnie od podstawy zatrudnienia. Wskazany próg zatrudnienia nie ma zastosowania do podmiotu wykonującego działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, który będzie zobowiązany do wdrożenia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń niezależnie od ilości zatrudnianych osób. Pozostałe podmioty zatrudniające mniej niż 50 osób nadal będą zwolnione z obowiązku tworzenia wewnętrznych kanałów zgłaszania naruszeń, co jednak nie wyklucza możliwości wdrożenia takich kanałów.
Należy pamiętać, że członkowie organów zarządczych podmiotów prawnych, tj. z reguły członkowie ich Zarządów, którzy mimo obowiązku ustawowego nie wprowadzą procedury zgłoszeń wewnętrznych lub wprowadzą ją z istotnym naruszeniem wynikających z ustawy wymogów, będą podlegać karze grzywny.
Zgodnie z treścią projektu:
- Sygnalista, czyli osoba, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, będzie objęta gwarancjami ochrony określonymi w projektowanej ustawie niezależnie od podstawy prawnej świadczenia pracy, którą może być m.in. stosunek pracy, umowa cywilnoprawna, umowa o współpracy z prowadzącym działalność gospodarczą, inny stosunek prawny stanowiący podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji lub służby w podmiocie prawnym, jak również praktyki, wolontariat, staż.
- Gwarancjami ochrony przewidzianymi w projektowanej ustawie objęte zostaną również osoby, które zgłosiły lub ujawniły publicznie informacje o naruszeniu prawa uzyskane zarówno przed nawiązaniem stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy, usług, pełnienia funkcji lub służby, jak i po ustaniu takiego stosunku prawnego.
- Sygnalista będzie podlegał ochronie określonej w projektowanej ustawie od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego niezależnie od tego, czy informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, dotyczy interesu publicznego, co rozszerza zakres gwarancji udzielonych sygnaliście na mocy nowego projektu ustawy.
- Wzmocniono ochronę sygnalisty poprzez określenie minimalnej kwoty odszkodowania, którego może żądać w przypadku podjęcia wobec niego tzw. działań odwetowych, w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku.
- Skrócono okres konsultacji procedur ze związkami zawodowymi/przedstawicielami zatrudnionych, który w nowym projekcie ustawy wynosi nie mniej niż 5 dni i trwa nie dłużej niż 10 dni od dnia przedstawienia stronie społecznej projektu procedury zgłoszeń wewnętrznych. Ponadto, krótszy będzie okres wejścia w życie uzgodnionej już procedury dokonywania zgłoszeń wewnętrznych, który zgodnie z nowym projektem ustawy wynosi 7 dni od dnia ogłoszenia procedury.
- Zaświadczenie dla sygnalisty o podleganiu ochronie przewidzianej w projektowanej ustawie nie będzie wydawane przez organ publiczny automatycznie lecz tylko na wniosek sygnalisty, w terminie nie dłuższym niż 1 miesiąc od dnia otrzymania takiego wniosku. Organ nie będzie również odbierał od sygnalisty oświadczenia, iż informacja o naruszeniu prawa była prawdziwa w momencie dokonania zgłoszenia, pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania.
- Wydłużono okres wejścia w życie przepisów nowoprojektowanej ustawy do 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia, przy czym przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich wejdą w życie w terminie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy. W ślad za tym, w tym samym 6-miesięcznym terminie w życie wejdą przepisy obligujące podmioty do wskazania w procedurach zgłoszeń wewnętrznych informacji na temat dokonywania zgłoszeń zewnętrznych do Rzecznika Praw Obywatelskich albo innych organów.
- Organem przyjmującym zgłoszenia zewnętrzne oraz udzielającym wsparcia zgłaszającym naruszenia prawa będzie Rzecznik Praw Obywatelskich, jako podmiot posiadający odpowiednie kompetencje i zaplecze instytucjonalne.